Nawyk – to nic innego jak pewne zachowanie lub sposób interakcji z przedmiotem lub osobą, które zachodzi bez większego zastanowienia. Nosi on pewne podobieństwo do odruchu warunkowego, czyli takiego, który nabyliśmy. Warto pamiętać, że nawyki można zmieniać, nie musimy pozostawać pod ich czasami negatywnym wpływem. Wystarczy, że zdefiniujemy problem i przekierujemy mechanizm nawyku na inne tory.
Podobnie jak odruch warunkowy, nawyk opiera się na impulsie, reakcji i następstwie, którym często jest nagroda, coś co sprawia osobie, której to dotyczy, przyjemność. Najbardziej znanym złym nawykiem jest palenie papierosów, gdzie impulsem jest informacja z niedosyconych receptorów znajdujących się w różnych częściach centralnego układu nerwowego, reakcją jest próba ich pobudzenia poprzez przyjmowanie dymu papierosowego zawierającego nikotynę, a następstwem kaskada reakcji neurofizjologicznych, w tym działania na rejony mózgu, takie jak jądro półleżące, związane z systemem nagrody, czyli zespołem mechanizmów w znacznym stopniu wpływającym na nasze zachowania. Choć nie zawsze w dokładnie taki sposób, są to bowiem mechanizmy wieloczynnikowe, nawyki sprawiają, że podejmujemy działania w pewnej części poza naszą bezpośrednią kontrolą. To samo dotyczy „zajadania stresu”, spożywania nadmiernych ilości cukru, produktów o smaku umami itd. Jak już wspomniałam, nawyki można modyfikować. Zachowanie podlega pętli: impuls reakcja następstwo/nagroda. Zmianie podlega sam nawyk, czyli końcowe zachowanie: fizyczna ekspresja pętli warunkowania. Przyjrzyjmy się nawykowi, często dzisiaj poruszanej prokrastynacji. Jest to ciągłe odkładanie zadań na później, które powinniśmy wykonać, pozwalanie sobie na odciągnięcie się od właściwej pracy i nieefektywne spędzanie czasu. W tej pętli nawykowej impulsem jest np. znudzenie i monotonia, reakcją – sięgnięcie po telefon, który z kolei dostarczy nagrody w postaci śmiesznego filmiku na YouTube. Nie uda nam się całkowicie wyzbyć tego złego nawyku, ale możemy modyfikować jego poszczególne składowe. Gdy odczuwamy znudzenie jakimś zadaniem, wyczuwamy, że wykonujemy je nieefektywnie, możemy podjąć się innego, być może zalegającego zadania, najlepiej takiego, które nie zajmie nam zbyt dużo czasu, ale pozwoli na jakiś czas odciągnąć myśli od pierwotnego celu. Nagrodą będzie tu czysty umysł. Zamiast uciekać się do bezproduktywnych metod resetu umysłu, warto jest szukać sposobów, które jednoczą pewien odpoczynek z pracą. Nie ma oczywiście nic złego w okazjonalnym „nicnierobieniu”, problem pojawia się natomiast, gdy taki nawyk zaczyna negatywnie wpływać na nasze życie zawodowe, szkolne czy społeczne.
Pamiętajmy również o budowaniu dobrych nawyków, wówczas może nam się udać nie dopuścić do rozwoju tych niepożądanych. Do dobrych nawyków zalicza się higienę umysłu, która silnie przekłada się na stan naszego ciała. Pętla tego zachowania może prezentować się następująco: impulsem jest stres spowodowany informacjami docierającymi drogą mediów elektronicznych, reakcją jest odcięcie ich źródła, a nagrodą spokój i wyciszenie. Godny uwagi jest też nawyk korzystania z elektroniki przed snem, pomimo licznych badań udowadniających silnie negatywny wpływ takiego zachowania na jakość snu, wielu z nas nie potrafi zmienić tego nawyku. Tutaj impulsem będzie FOMO – ang. fear of missing out – strach przed tym, że ominie nas jakieś pozornie ważne wydarzenie. Zadajmy sobie wtedy pytania: czy rzeczywiście jest ono takie ważne, czy ma taki silny wpływ na nasze codzienne życie, czy odczujemy jego brak, jako coś co nas ominie? Prawda jest taka, że najczęściej nie. Higiena umysłu i snu pociągają za sobą liczne korzyści, ponieważ gdy śpimy dajemy naszemu ciału czas na regenerację, poukładanie myśli i nowych informacji. To właśnie w tym stanie nasze ciało nie musi troszczyć się o zapewnienie nam przeżycia w środowisku i może skupić się na odbudowywaniu. Dobrym nawykiem będzie zatem szeroko rozumiane postępowanie, które mu to umożliwi, a nagrodą dobre samopoczucie, zwiększona wydajność i zdolności umysłowe, wcześniej ograniczane przez negatywne pętle.
Nawyki w znacznym stopniu wpływają na liczne aspekty naszego życia. Posiadając zdolność modyfikowania pętli, która je charakteryzuje, będziemy zdolni do wywarcia wielu zmian, również w tym jak jesteśmy postrzegani lub w tym jak sami kogoś postrzegamy. Warto jest zatem pamiętać o wpajaniu dobrych zwyczajów nie tylko naszym dzieciom, ale także sobie. Nie popadajmy w przekonanie, że „starego psa nie da się nauczyć nowych sztuczek”; jest to nic innego jak wymówka i nomem omen zły nawyk.
