Jest wiele rzeczy, które mogą wpływać na psychikę pozytywnie, a jedną z nich jest przebaczanie i na początku Nowego Roku 2023 chcę Cię zaprosić do autorefleksji w tym obszarze.
Faktem powszechnie znanym i akceptowanym jest stwierdzenie, że ludzie należą do zwierząt stadnych. Świadczy o tym chociażby budowanie przez ludzi stałych jednostek rodzinnych i wysoko rozwinięte zdolności uporządkowanej współpracy. Zdolności te odegrały znaczącą rolę w rozwoju cywilizacji i jej silnej urbanizacji szczególnie na przestrzeni ostatnich 200 lat. Można przypuszczać, że jeśli człowiek nie rozwinąłby zdolności do życia i współpracy z wieloma innymi, często zupełnie obcymi, przedstawicielami swojego gatunku na ograniczonej przestrzeni, to rzeczywistość, w której dzisiaj się odnajdujemy wyglądałaby zupełnie inaczej. Oprócz tych „ławicowych” fenomenów, człowiek w obrębie ściślejszego grona wykazuje również zachowania bardziej przypominające te, które obserwujemy w stadach ssaków naczelnych. Mowa tu o zawiązywaniu ścisłych więzi i potrzebie pielęgnacji tych więzi, a w przypadku pojawienia się ryzyka ich zerwania, próbowaniu naprawy uszkodzeń poprzez próby pojednania lub przebaczenia. W przypadku zwierząt nie-ludzkich (ang. non-human animals) mamy możliwość badania tylko pierwszej z prób naprawy, a i u ludzi druga jest trudna do oceny, jednak ich funkcja jest zasadniczo podobna.
Frans de Waal, znany prymatolog, przypuszcza, że obydwa te procesy mogą dzielić ze sobą wspólne emocjonalne podłoże, które pozwala na zmianę nastawienia jednego osobnika do drugiego, z agresywnego i/lub bojaźliwego na przyjazne lub nawet czułe. Przypuszcza on również, że te mechanizmy u różnych gatunków mogą mieć to samo pochodzenie ewolucyjne. Zadaniem ich jest utrzymanie wartościowych dla osobnika relacji i więzi. Te zależności obserwujemy również na poziomie „ławicowym” (tzn. w bardzo dużych grupach). Frnas de Waal posługuje się tutaj przykładem historycznym, opisuje to w sposób następujący: „Ludzie na całym świecie wydają się podążać zgodnie z modelem zależności/relacji1, biorąc pod uwagę wspólne interesy w konflikcie, nawet na szczeblu międzynarodowym. Wspólnota Europejska powstała w oparciu o założenie, że najlepszym sposobem na zbliżenie stron po II wojnie światowej i zapewnienie pokojowej przyszłości jest promowanie więzi gospodarczych, a tym samym podniesienie kosztów rozpadu tych stosunków.”
U osób, które chowają urazę, obserwuje się ponowne odgrywanie nieprzyjemnej sceny, będącej przyczyną lub manifestacją konfliktu. To rozmyślanie i rozkładanie wszelkich jej aspektów na czynniki pierwsze, zgodnie z badaniami, wydaje się nasilać i utrwalać myśli towarzyszące wrogiemu nastawieniu i smutkowi, które z czasem wiążą się z rozwojem stanów chorobowych, badanych przez psychiatrię, w tym depresji. Poziom ulgi następującej po pojednaniu zależny jest w znacznym stopniu od zdolności przebaczania. Przebaczanie jest najbardziej korzystnym rozwiązaniem konfliktu, w tym miejscu można by użyć sformułowania: „sposobem rozejścia”, które można porównać do powstających w żyłach zakrzepów, które jak konflikt blokują prawidłową funkcję tkanek człowieka. Emiliano Ricciardi uważa, że fakt ten świadczy o tym, jakoby proces przebaczania mógł wyewoluować jako preferowany sposób odpowiedzi, ponieważ przyczynia się do przetrwania osobnika. Negatywne reakcje afektywne i przewlekły stan emocjonalnej udręki powodują znaczny uszczerbek na zdrowiu, zmieniają reaktywność układu sercowo-naczyniowego, negatywnie wpływają na jakość snu, stymulują wydzielanie tzw. hormonów stresu (kortyzol). Kontrastując z tymi efektami, przebaczanie promuje dobrostan, wywiera pozytywny wpływ na stan układu krwionośnego oraz może zmniejszać umieralność, zarówno w populacjach cierpiących z powodu chorób jak i zdrowych. Należy jeszcze zróżnicować pomiędzy cechą charakteru jaką jest przebaczanie, a stanem o takiej samej nazwie. Cecha jest ciągłym nastawaniem na przebaczanie, stan jest już dużo znaczniej sytuacyjny. Wiążą się one z innymi pozytywnymi wpływami na ludzki organizm, osoby, które charakteryzuje cecha przebaczania wykazywały mniejsze skłonności do sięgania po alkohol i leki, w związku z trudną sytuacją. Stan przebaczania powiązany był ze zmniejszoną szybkością pracy serca i mniejszą ilością symptomów somatycznych. Ricciardi podsumowuje wyniki licznych badań, z których wynikają powyższe wnioski w następujący sposób: „Doniesienia literaturowe są zgodne co do faktu, że przebaczanie prezentuje pozytywną, zdrową strategię radzenia sobie z sytuacjami, które w przeciwnym razie, byłyby źródłem stresu z punktu widzenia psychologicznego i neurobiologicznego”.
Pojednanie i przebaczanie w naukach głównych religii świata często jest prezentowane jako bezwzględny obowiązek ich wyznawców. Chrześcijaństwo zostało wręcz niemal w całości zbudowane na idei przebaczania, co świadczy o tym jak silnie jest ono zakorzenione w ludzkiej naturze i o tym, że ludzie zdawali sobie sprawę ze znaczenia przebaczania już od tysiącleci. Mimo to zdarza nam się o tym zapominać i lubimy chować urazę, nie zważając na jej negatywny wpływ na naszą psychikę i ciało. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego artykułu, do listy swoich postanowień noworocznych dodasz „chciałbym/chciałabym przebaczyć/pogodzić się z…”
Bibliografia:
de Waal, F. B. M. (2000). Primates–A Natural Heritage of Conflict Resolution. Science, 289(5479), 586–590. https://doi.org/10.1126/science.289.5479.586
Ricciardi, E., Rota, G., Sani, L., Gentili, C., Gaglianese, A., Guazzelli, M., & Pietrini, P. (2013). How the brain heals emotional wounds: The functional neuroanatomy of forgiveness. Frontiers in Human Neuroscience, 7. https://doi.org/10.3389/fnhum.2013.00839
Komiya, A., Ozono, H., Watabe, M., Miyamoto, Y., Ohtsubo, Y., & Oishi, S. (2020). Socio-Ecological Hypothesis of Reconciliation: Cultural, Individual, and Situational Variations in Willingness to Accept Apology or Compensation. Frontiers in Psychology, 11. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01761
Chida, Y., & Steptoe, A. (2008). Positive Psychological Well-Being and Mortality: A Quantitative Review of Prospective Observational Studies. Psychosomatic Medicine, 70(7).
